Wypalenie zawodowe

Praca, jeśli jest źródłem zadowolenia, wiąże się z poczuciem kompetencji i satysfakcji, które może być jednym z czynników podbudowujących kondycję fizyczną i psychiczną człowieka. W szczególnych przypadkach może stać się jednak przyczyną apatii, niezadowolenia z życia, może powodować poczucie rozczarowania i niekompetencji.

Wypalenie zawodowe to choroba cywilizacyjna, która może dotknąć każdego z nas. Przede wszystkim dotyczy ona jednak osób, które pracują zawodowo z ludźmi lub pomagają innym np. nauczyciele, pielęgniarki, policjanci, pracownicy społeczni itp. Ogólnie rzecz ujmując można stwierdzić, że wypalenie zawodowe pojawia się u przedstawicieli zawodów, w których bliska, zaangażowana interakcja z drugim człowiekiem stanowi istotę profesjonalnego działania i warunkuje powodzenie w danym zawodzie. Skutki takiej interakcji mogą się nasilać, gdy dana osoba nie jest w stanie radzić sobie z obciążeniami zawodowymi, przeżywając niepowodzenia, brak sukcesów. Mimo starań i zwiększonych wysiłków nie potrafi ona znaleźć drogi wyjścia z narastających przeciążeń, cierpi na coraz większe zmęczenie i emocjonalne wyczerpanie. W konsekwencji osoba taka zaczyna bronić się przez dystansowanie, traktuje swoich uczniów czy klientów coraz bardziej przedmiotowo, by w końcu dojść do ostatniego punktu tego procesu, a mianowicie do wypalenia zawodowego.

Wypalenie zawodowe to zatem nic innego jak stan wyczerpania emocjonalnego jednostki, przejawiający się zmniejszonym zainteresowaniem pracą, obniżoną aktywnością oraz brakiem satysfakcji z wykonywanych czynności służbowych.

Źródła wypalenia zawodowego można podzielić na trzy grupy:

• indywidualne: niska samoocena, perfekcjonizm, pracoholizm;
• organizacyjne: rozwój zawodowy, ilość obowiązków, wynagrodzenie;
• interpersonalne: relacja klient – konsultant, relacja konsultant – przełożony.

Sygnałami ostrzegawczymi przed zbliżającym się wypaleniem zawodowym mogą być między innymi:

• subiektywne uczucie przepracowania, brak chęci do pracy;
• niechęć wychodzenia do pracy;
• poczucie izolacji, osamotnienia;
• postrzeganie życia jako ponurego i ciężkiego;
• brak cierpliwości, drażliwość;
• częste choroby;
• negatywne myśli.

Wielu naukowców próbowało opisać wypalenie zawodowe przy pomocy różnych etapów rozwoju. Prostym do przełożenia na życie modelem wydaje się być ten stworzony przez psychologów z American Psychology Association. Jego etapy to:

• miesiąc miodowy – energia, optymizm, entuzjazm;
• przebudzenie – chęć utrzymania idealistycznego obrazu poprzez wzmożony wysiłek, a także zauważanie, że idealistyczna ocena jest nierealistyczna;
• szorstkość – jeszcze więcej wysiłku wkładanego w pracę oraz pojawienie się pierwszych problemów w relacjach z klientami i ludźmi z pracy;
• wypalenie pełnoobjawowe – zniechęcenie, agresja, pesymizm, ciągłe spoglądanie na zegarek, zmęczenie;
• odrodzenie – leczenie ran, proces długotrwały, wymagający bardzo silnej automotywacji.

Jak zapobiegać wypaleniu zawodowemu? Należy zacząć od zadawania pytań samemu sobie: czy moja praca jest ciekawa i nadal sprawia mi przyjemność? Generalnie działania profilaktyczne z zakresu zapobiegania wypaleniu zawodowymi są całkiem realne i możliwe do spełnienia, ważna jest tylko świadomość, że takie zagrożenie istnieje.

Oto kilka metod walki z wypaleniem zawodowym:

• wyznaczanie sobie realistycznych, jasno określonych, cząstkowych celów;
• intensywna praca, ale równie intensywny odpoczynek;
• pamiętanie o chwili wyciszenia w przypadku, gdy praca wymaga intensywnego kontaktu z innymi ludźmi;
• mniej osobiste traktowanie spraw zawodowych;
• jasno określony plan rozwoju zawodowego;
• skupianie się na tym, co pozytywne, poprzez pozytywne myślenie;
• robienie tych samych rzeczy w inny sposób;
• dostarczanie sobie aktywności fizycznej.

W sytuacji, gdy zaczynają pojawiać się symptomy wypalenia możemy zareagować na wiele różnych sposobów. Niektórzy poddają się i nie podejmują żadnych działań. Inni rzucają się w wir zmian i czasami pochopnie podejmują decyzję o zmianie pracy czy nawet zawodu. Wydaje się, że najbardziej konstruktywnym jest podejście traktujące wypalenie zawodowe jako wyzwanie do poszukiwania osobistej siły. Może okazać się to dobrą okazją do przewartościowania sposobu życia, przyjrzenia się własnym celom życiowym i zrobienia planu ich osiągania czy choćby znalezienia najlepszych dla siebie sposobów radzenia sobie ze stresem.

Autor: Elżbieta Malik